Tề Uy Vương lên ngôi 9 năm, ngày nào
cũng đàn quyển ca vang, đắm say tửu
sắc. Một hôm có người tên Trâu Kỵ là người nước Tề, xin vào yết kiến Tề Uy
Vương, nói:
- Tôi biết gảy đàn, nghe đại vương thích âm luật,
nên tìm đến.
Uy Vương cho người mang đàn ra. Trâu Kỵ lên dây, nhưng
không gảy. Uy Vương hỏi:
- Tiên sinh cho ta nghe một bản chứ?
Trâu Kỵ nói:
- Biết cầm lý (lý thuyết về đàn) mới là quan trọng, còn tiếng
đàn chẳng qua là do sợi tơ phát âm
mà thôi.
Vua hỏi:
- Vậy thế nào là cầm lý?
Trâu Kỵ nghiêm trang nói:
- Cầm là Cấm! Là cấm ngặt!
Là cấm chỉ những sự đắm say tửu sắc để giữ cho chánh đạo. Trong đàn, dây lớn nhất chỉ vua, còn các
dây nhỏ là bề tôi. Đời Phục Hi chế đàn có 5 dây. Đến Chu Văn thêm một
dây, sang Chu Vũ thêm một dây nữa để hợp tình ý giữa vua tôi, vậy đủ biết đàn dùng vào việc chính
sự.
Uy Vương nói:
- Phải! Tất nhiên tiên sinh phải
biết cầm âm?
Trâu Kỵ nói:
- Tôi học đàn tất phải biết chơi đàn, cũng như đại vương lo nghiệp
nước, há lại không biết trị quốc hay sao? Nay đại vương cầm mệnh đất nước mà
không trị, có khác gì tôi cầm đàn mà không gảy?
Tôi ôm đàn mà không gảy thì đại vương
không bằng lòng. Đại vương bỏ nước không trị thì trăm họ không bằng
lòng!
Uy Vương ngạc nhiên nói:
- Thì ra tiên sinh mượn
tiếng đàn để khuyên ta? !
Sau đó Uy Vương mời Trâu Kỵ làm tướng quốc, Trâu Kỵ chấn hưng nước Tề thành một
cường quốc.
Lời Bàn:
Đây cũng là thuật thuyết khách. Uy Vương thích âm nhạc. Trâu
Kỵ xưng mình biết chơi đàn nên mới được
Uy Vương tiếp. Nếu Trâu Kỵ nói: "Tôi vào khuyên nhà vua không nên đam mê tửu
sắc", thì chưa chắc được Uy Vương mời vào.
Quả như lời Trâu Kỵ nói,
âm nhạc dùng vào việc lễ nghi chính sự, âm hưởng của nó khiến người ta thư thái,
an lạc, vui hòa. "Nhạc" là điệu đàn, còn âm là "lạc" là vui hòa.
Các triều đại thời cổ (trước nhà Chu) đều dùng âm nhạc trong việc tế lễ, thiết
triều. Đến đời Trụ Vương nhà Ân, vua Trụ sai một đại nhạc sư là Sư Diên chế ra
một loại âm nhạc cho các ca nữ hát để hòa đàn theo, dần dần biến thành hai
thứ âm nhạc song hành: Đó là Âm nhạc cho triều đình và Âm nhạc trong cung đình.
Nhạc cung đình là nhạc đệm theocác điệu múa của cung nữ, tiến độ của nó đi đến
độ "dâm nhạc". Chính Sư Diên là tác giả khúc Mi-mi, một bản dâm nhạc bất hủ vào
thời đó, Sử nói: "Từ khi vua Trụ cho dạo khúc Mi-mi, nhà vua bắt đầu bỏ bê triều
chính, sa vào con đường tửu sắc, nhục dục". Khi Chu Vũ Vương đánh chiếm triều
ca, giết vua Trụ, Sư Diên chạy về Đông đến nước Vệ, tự tử trên sông Bộc ...
Những đêm khuya vắng, người dân ở vùng
sông Bộc thường nghe khúc Mi-mi rất ma quái, quyến rũ. Một thành ngữ còn sót lại
ngày nay là "Bộc thượng tang trung" (Trên sông Bộc, trong đám dâu, chỉ cho việc
trai gái gian dâm. Truyệng Kiều có câu: "Ra tuồng trên Bộc trong dâu / Thì con
người ấy ai cầu mà chi")
Lời của Trâu Kỵ nói, là nói về nguyên ủy
của âm nhạc. Còn nói "cầm", hai từ ấy nghĩa khác nhau nhưng đọc cùng âm, Trâu Kỵ
dùng để nhấn mạnh cho nhà vua thức tỉnh. Trâu Kỵ là vị tướng quốc giỏi của thời
đó. Sau thời Án Anh, nước Tề chưa có vị tướng quốc nào sánh ngang với Trâu
Kỵ.